İtalya’nın Dilsel Zenginliği: Roma, Napoli ve Palermo Lehçeleri 

İtalya, tarih boyunca birçok farklı kültürün ve topluluğun etkisi altında kalmış bir ülke olarak zengin bir dil çeşitliliğine sahiptir. Bu dilsel çeşitlilik, özellikle her bölgenin kendine özgü lehçeleriyle kendini gösterir. Lazio bölgesinde yer alan Roma, Campania bölgesinde yer alan Napoli ve Sicilya adasında yer alan Palermo, standart İtalyancadan farklı özellikler taşıyan ve kültürel üretimin her alanında karşımıza çıkan kendi lehçelerine sahiptir.

• Roma Lehçesi (Romanesco)

Roma’nın kendine has lehçesi olan Romanesco, Orta Çağ’da doğmuş ve Latince kökenli olmakla birlikte Roma’nın tarih boyunca farklı kültürel ve dilsel etkilere maruz kalmasıyla gelişmiştir. Romanesco, özellikle ses değişiklikleri ve kelime dağarcığı ile standart İtalyancadan ayrılır. Latince’nin yoksul ve eğitimsiz halk tarafından konuşulan daha  “kaba” bir formu, zamanla Romanesco’nun kökenini oluşturmaktadır.

Bu lehçedeki en önemli değişiklikler Rönesans döneminde meydana gelmiştir. Bu dönemde Romanesco, Floransa’nın kültürel hegemonyasından etkilenmiş ve birçok açıdan Toskana lehçesine benzemeye başlamıştır. Romanesco’nun diğer önemli evrimleri, 19. ve 20. yüzyıllar arasında Giuseppe Gioacchino Belli ve Trilussa olmak üzere çeşitli şair ve yazarlar tarafından şekillendirilmiştir.

Romanesco’nun ulusal çapta yayılmasında birçok oyuncu ve gösteri dünyasının önde gelen isimlerinin katkısı büyüktür. Bunların başında Aldo Fabrizi, Anna Magnani, Gabriella Ferri, Gina Lollobrigida, Nino Manfredi; daha yakın dönemde ise Gigi Proietti, Carlo Verdone ve Marco Giallini gelir. Romanesco’nun en güzel ifadelerinden biri de, hâlâ yaygınca bilinen ve Roma kültürünü özgün biçimde anlatan halk şarkıları olan stornelli’lerdir. Tanto pe’ cantà, Fatece largo, Er barcarolo ve Roma nun fa la stupida stasera, bugün tüm Romalıların kendi lehçelerinde coşkuyla söylediği eserler arasında yer alır.

• Napoli Lehçesi (Napoletano)

Napoli’nin renkli lehçesi Napoletano, Sicilya’dan gelen Arap ve İspanyol etkileriyle dolu olması nedeniyle standart İtalyanca’dan belirgin bir şekilde ayrılır. Napoli’nin sıcak ve enerjik karakterini yansıtan Napoletano, canlı ve melodik bir yapıya sahiptir.

Bazı dönemlerde yavaş yavaş ortadan kaldırılmaya çalışılmasına rağmen, yüzyıllar boyunca inşa ettiği güçlü edebi gelenek sayesinde ayakta kalmayı başarmıştır. Özellikle 15. yüzyıldan bu yana verdiği seçkin edebi eserler ve müzik ve sinema dünyasındaki yaygın kullanımı sayesinde giderek daha yaygın hale gelen Napoletano’un popülaritesi, İtalya sınırlarının ötesine de taşınmıştır. ‘O Sole Mio şarkısı, bu dilin canlılığının en parlak örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir. Pino Daniele, Enzo Avitabile, Peppe Barra, Nino D’Angelo gibi müzisyenler ve Totò, Massimo Troisi, Sofia Loren gibi sinema oyuncuları ve Paolo Sorrentino gibi yönetmenler, Napoletano’nın önde gelen temsilcileri arasında yer almaktadır.

• Palermo Lehçesi (Palermitano)

Sicilya’nın başkenti olan Palermo’da konuşulan Sicilya lehçesi Palermitano, temeli, Latinceye dayanmakla birlikte, adanın coğrafi konumu ve ev sahipliği yaptığı farklı medeniyetler nedeniyle Arapça, Yunanca, İspanyolca ve Norman dilleriyle kaynaşarak şekillenmiş; farklı etkiler kendisini gerek kelime kelime dağarcığı gerekse yapısal noktada göstermiştir.

Özellikle IX. ve X. yüzyıldaki Arap hakimiyeti döneminde Sicilya kültürü üzerinde büyük bir etkisi olan Arapça, Palermitano lehçesinde bugün de kendisini hissettirmeye devam eden izler bırakmıştır. Bu durum Palermitano’ya, onu diğer Sicilya lehçelerinden ayıran bir karakter kazandırmıştır.

Sicilya adasının ve başkent Palermo’nun Orta Çağ boyunca Normanlar ve Aragonlar, tarafından yönetildiği dönemde Palermitano, resmi olmayan bir dil olarak halk arasında kullanılmaya devam etmiştir. XIII. yüzyılda ortaya çıkan ve Sicilya Okulu olarak bilinen edebi akım, İtalyan şiirinin temellerini atmış ve aralarında Dante’nin de bulunduğu ünlü şair ve yazarları etkisi altına almıştır. 

Palermitano, İtalya’nın birleşmesiyle birlikte standart İtalyancanın yaygınlaşması sonucu geri plana düşse de, kimliklerine son derece bağlı olan Palermo halkı arasında kullanımını aralıksız sürdürmüştür. Yerel tiyatro, müzik ve edebiyat Palermitano’nun yaşamasını sağlayan önemli unsurlar olmuştur. Geleneksel Sicilya müziği ve tiyatrosu, bu lehçeyi koruyan ve günümüzde de yaşatan önemli kültürel araçlar arasında yer alır. Palermo’nun dar sokakları ve yerel pazarlarında, ada kültürünün vazgeçilmez unsurlarından biri olan Palermitano’yu duyabilir ve bu kadim dilin kendine özgü sesine kulak verebilirsiniz.

 

Lehçelerde farklı ifade edilen kelimelere birkaç örnek:

• Donna (kadın): 

Romanesco: Donna

Napoletano: Femmena

Palermitano: Fimmina

 

• Ragazzo (oğlan, delikanlı): 

Romanesco: Regazzino, Regazzetto

Napoletano: Guaglione

Palermitano: Picciotto

• Fiore (çiçek): 

Romanesco: Fior

Napoletano: Sciur

Palermitano: Ciuri

 

• Asino (eşek): 

Romanesco: Somaro

Napoletano: Ciucio

Palermitano: Sceccu

 

Yerel kültüre temas aracı olarak lehçeler 

Roma, Napoli ve Palermo lehçeleri, İtalya’nın dilsel ve kültürel zenginliğini gözler önüne seren harika örneklerdir. Standart İtalyanca ile olan farkları, sadece dilin nasıl kullanıldığını değil, aynı zamanda bu şehirlerin özgün ve karakteristik özelliklerini de yansıtır. Kendi bölgesinin mirasını yaşatmaya devam eden lehçeleri anlamak ve müzik, edebiyat ve sinema dünyasındaki yansımalarını gözlemlemek, İtalya ziyaretinizi daha anlamlı ve samimi kılacak olan unsurlarına başında gelecek.