Villa Torlonia’da Faşizmin İzinde: Mussolini’nin Gizli Yeraltı Sığınakları

19. yüzyılda Torlonia ailesi tarafından yaptırılan ve Roma’nın en görkemli tarihi yapılarından biri olan Villa Torlonia, Via Nomentana üzerinde yer almaktadır. Neoklasik mimar Giuseppe Valadier tarafından tasarlanan villa, 1806 yılında banker Giovanni Torlonia (1756–1829) için inşa edilmeye başlanmış ve oğlu Alessandro Torlonia (1800–1880) döneminde tamamlanmıştır. 

Valadier’in Neoklasik tasarım anlayışı, antik Roma mimarisinden esinlenen simetrik bir düzeni modern unsurlarla birleştirmiştir. Villa, yalnızca ana binası olan Casino Nobile ile değil, bahçelerinde yer alan heykeller, süs havuzları ve egzotik bitkilerle de dikkat çeker. Torlonia ailesi bu mekânı, hem bir ikametgâh hem de sosyal etkinliklerin merkezi olarak kullanarak dönemin elit çevrelerinde ün kazanıyordu

Mussolini’nin Roma’daki Evi

1925 yılında Benito Mussolini, Villa Torlonia’yı yıllık sembolik bir kira bedeli olan bir liret karşılığında kiralayarak Roma’daki resmi ikametgâhı olarak kullanmaya başlamıştır. Ailesiyle birlikte 1929’dan 1943’e kadar burada yaşayan Mussolini, zamanının çoğunu Villa Torlonia’da geçirmiş ve büyükelçi kabullerinin yanı sıra, önemli birçok devlet toplantısını da burada gerçekleştirmiştir. Villa, aynı zamanda Mussolini’nin kızının düğününe de ev sahipliği yapmıştır.

I. Dünya Savaşı’nın şiddetlenmesiyle birlikte doğan güvenlik ihtiyacı nedeniyle, villada 1940 yılından itibaren çeşitli yeraltı sığınakları inşa edilmeye başlanmıştır. Öncelikli amacı Mussolini ve ailesini hava sıldırılarından korumak olan bu yapılar, teknolojik ve mimari olarak dönemine göre son derece modern sistemlerle donatılmış olup; hem faşist rejiminin mimariye yansıttığı özellikleri hem de Mussolini’nin bireysel korkularını ve çelişkilerini yansıtması açısından dikkat çekicidir. Villa Torlonia kompleksinin bir parçası olarak tasarlanıp bunker ve diğer sığınaklar, 1940–1943 yılları arasında hayata geçirilmiştir.

Bunker ve Sığınak Sistemlerine Genel Bakış

1. Rifugio-Cantina (1940)

Villa Torlonia’nın bahçesindeki “del Fucino” olarak bilinen göletin altında bulunan eski bir mahzen, Mussolini’nin ilk sığınağına dönüştürülmüştü. Bu sığınak, çift katmanlı çelik kapılar, manivela ile çalışan bir hava filtrasyon sistemi ve bataryalarla çalışan aydınlatma gibi sistemlerle donatılmıştı. Ayrıca Mussolini’nin kullanımı için bir yatak, telefon hattı ve ilk yardım malzemeleri de mevcuttu. Ancak bu sığınak, villanın ana yapısı olan Casino Nobile’den 150 metre uzaklıkta bulunması ve göletin bombalama durumunda kolay bir hedef teşkil etmesi nedeniyle güvenlik açısından yetersiz bulunmuştu.

2. Casino Nobile Sığınağı (1941)

İlk denemenin istenilen sonucu vermemesinin ardından, liderin ihtiyaçlarına yanıt vermek adına Casino Nobile’nin çamaşırhanesi, 1941 yılında bir sığınak olarak yeniden tasarlandı. 120 cm kalınlığında beton duvarlarla desteklenen mekân, çelik kapılar ve daha modern bir hava filtrasyon sistemi ile donatılmasına rağmen, çağdaş bombaların yol açabileceği zararlara karşı yine de yetersiz bulunmuştu.

3. Yeraltı Bunkeri (1942-1943)

Mussolini’nin en güvenli sığınağı olarak tasarlanan bunker, Casino Nobile’nin hemen önündeki açıklık alanın 6,5 metre altına inşa edilmişti. Haç şeklinde bir plana sahip olan ve duvarları 4 metre kalınlığında betonarme ile güçlendirilen bu yapı, 2,5 metre çapında ve 15 metre uzunluğundaki silindirik galerilerden oluşuyordu. Bunkerin tasarımı, geniş güvenlik önlemleri sunmakla kalmıyor, aynı zamanda Mussolini’nin giderek derinleşen paranoyası, kişisel korkuları ve güvenlik ihtiyacını da yansıtıyordu. Bunkerde zehirli gazlara karşı koruma sağlayan bir hava arıtma sistemi, elektrik kesintisi halinde devreye girecek bir jeneratör ve uzun süreli bir sığınma durumuna karşı yeterli gıda ve suyun depolanabileceği bir alan mevcuttu. 

Dönemine göre ileri teknoloji ürünü olan bu sistemler, Almanya’daki Nazi sığınaklarından esinlenmiş ve özellikle yeraltı yapıları konusunda şöhret kazanmış olan Alman mühendislerin tasarımlarından ilham almıştı. 25 Temmuz 1943’te Mussolini’nin görevden alınması nedeniyle tamamlanamayan ve hiçbir zaman fiilin kullanılmayan bunkerde, kapılar ve banyolar ise eksik kalmıştı.

Restorasyon ve Günümüzdeki Durumu

Villa Torlonia ve bunkerleri, 2024 yılında tamamlanan restorasyon çalışmaları sonrası halka açılmıştır. Günümüzde ziyaretçilere açık olan bu yapılar, rehberli turlar ve multimedya sergileri aracılığıyla Mussolini dönemine ve liderin özel yaşantısına dair derinlemesine bir tarihsel bakış sunmaktadır. Ayrıca bunkerde yapılan simülasyonlar sayesinde, II. Dünya Savaşı sırasında yaşanan hava saldırılarını bizzat deneyimlemek de mümkün.

Bugün Villa Torlonia, tarihi yapılarının yanı sıra geniş bir etkinlik yelpazesi sunan bir kamusal alan olarak hizmet vermektedir. Ana bina olarak ziyaret edilebilen Casino Nobile, dönem mobilyaları, sanat eserleri ve mimari detaylarıyla dikkat çeker. Mussolini ailesinin villadaki yaşamına dair izler de bu bölümde sergilenmektedir. 

Villa Torlonia’nın en ilginç yapılarından biri olan Casina delle Civette (Baykuşlar Evi), Art Nouveau stilinde tasarlanmış olup, rengarenk vitray pencereleri ve sır dışı mimarisiyle göz kamaştırır. Ayrıca, Casina delle Civette’nin detaylarında masonik ve ezoterik semboller dikkat çekmektedir. Vitraylarda yer alan baykuş figürleri, antik bilgelik ve gizem anlamını taşırken, geometrik desenler ve yıldız sembolleri gibi detaylar, ezoterik inanışların izlerini barındırmaktadır. Bu unsurlar, yapıyı yalnızca bir sanat eseri değil, aynı zamanda sembolik bir ifade aracı hâline getirmiştir.

Villa Torlonia’nın geniş bahçeleri, heykelleri, çeşitli bitki türlerini barındıran botanik alanları ve huzurlu atmosferi, ziyaretçilere keyifli bir yürüyüş ve dinlenme fırsatı sunar. Yaz aylarında açık hava konserleri, tiyatro gösterileri ve diğer kültürel etkinliklerin de düzenlendiği villa, dönemsel olarak modern sanat sergilerine ev sahipliği yapmaktadır.

Unplugged Routes Farkıyla Villa Torlonia

Villa Torlonia’daki Mussolini’ye ait bunker, hem faşist rejimin hem de Mussolini’nin şahsıyla ilgili önemli çelişkileri gözler önüne seren bir yapıdır. Roma’yı Unplugged Routes ile keşfetmeyi seçenler, bu tarihi mekânı da ziyaret ederek, sadece mimari bir eser görmenin ötesinde, tarihin karanlık sayfalarında bir yolculuğa çıkacak. İtalya’nın bugününü anlamak açısından büyük önem taşıyan II. Dünya Savaşı’nın ve faşizm dönemine dair nefes kesen bilgiler eşliğinde, büyüleyici keşiflere hazır olun!