Fosse Ardeatine Katliamı: Roma Tarihinin Kara Günü

Fosse Ardeatine Katliamı, Roma’nın Nazi işgali altında yaşadığı en karanlık olaylar arasındadır. 24 Mart 1944 tarihinde Alman işgal güçleri tarafından düzenlenen bu acımasız misilleme operasyonu, İkinci Dünya Savaşı’nın en trajik ve yürek burkan anılarından biri olarak hafızalara kazınmıştır.

 

Katliamın Arka Planı

1943 yılında İtalya, Müttefik güçlerle ateşkes yaparak savaştan çekilmişti. Ancak Mayıs 1943’ten itibaren Hitler tarafından faşizmin çöküşü ve İtalya’nın savaştan çekilmesi olasılığına karşı planlanan operasyon doğrultusunda, 8 Eylül’deki ateşkesin ardından İtalyan birliklerinin dağılması ve komuta yapısının çözülmesinden faydalanan Alman kuvvetleri hızla İtalya’yı işgal etti. Nazi işgali altındaki Roma’da İtalyan direniş hareketleri Nazi güçlerine karşı ufak çaplı operasyonlar düzenliyordu. Bu direnişin en önemli eylemlerinden biri, 23 Mart 1944’te Via Rasella’da yaşandı. Saldırıyı düzenleyenler, İtalyan Komünist Partisi’nin (PCI) silahlı kanadı olarak bilinen ve gerilla tarzı eylemlerle Nazi-faşist güçlere karşı direnen gizli hücrelerden oluşan Gruppi d’Azione Patriottica (GAP) üyeleriydi. GAP üyeleri, sivil halk arasında saklanarak faaliyet gösteriyor, ufak gruplar halinde örgütleniyor ve ani saldırılar düzenliyorlardı. Alman SS birliğine ait bir devriyenin Via Rasella’dan geçtiği sırada yola döşedikleri bir bombayı patlatan GAP üyeleri, 33 Alman askerini ölümüne neden oldular. Nazi yönetimini çileden çıkaran bu olayın hemen ardından Adolf Hitler misilleme olarak her ölen Alman askeri için en az 10 İtalyan’ın öldürülmesini emretti.

 

Katliamın Gerçekleşmesi

Hızla harekete geçen Nazi yetkilileri, Roma’daki hapishanelerde tutuklu bulunan siyasi mahkumlar, Yahudiler ve suçsuz siviller arasından toplam 335 kişiyi seçtiler. Aralarında 10 avukat, 4 doktor, 71 esnaf, 13 öğrenci, 39 işçi, 12 çiftçi, 27 zanaatkâr, 1 rahip ve 1 diplomatın da bulunduğu kurbanlar, Roma yakınlarındaki Fosse Ardeatine taş ocağına götürüldü ve elleri bağlanarak sırayla mağaraya sokulduktan sonra, başlarına ateş edilerek infaz edildi. Katliamın ardından mağara girişleri patlayıcılarla kapatılarak deliller ortadan kaldırılmaya çalışıldı. Cesetlerin kimliklerinin tespit edilmesi uzun bir süreç aldı ve bu olay Roma halkı üzerinde izlerini bugün de hissettiren derin bir travma yarattı.

 

Fosse Ardeatine Katliamı, Nazi işgali altındaki İtalyan direnişini bastırmayı amaçlayan ağır bir misilleme olsa da, bu acı olay direnişi daha da güçlendirdi. İtalyan direniş hareketi, faşist rejime ve işgalci Nazi güçlerine karşı ülkenin her yerinde daha organize ve kararlı bir şekilde devam etti. Özellikle Gruppi d’Azione Patriottica (GAP) ve İtalyan Komünist Partisi (PCI) önderliğindeki direnişçiler, Nazi ve faşist hedeflere yönelik sabotajlar ve gerilla saldırılarını artırdı. İtalya’nın kuzeyinde faaliyet gösteren Partizanlar, kırsal alanlarda Nazi güçlerine karşı daha etkili operasyonlar gerçekleştirdi. Bu süreçte Müttefik kuvvetlerin İtalya’ya ilerlemesi de direnişi destekledi ve birlikte hareket etmelerine olanak sağladı. Sonunda, Roma 4 Haziran 1944’te Müttefik güçler tarafından kurtarıldı. Bu kurtuluş, hem İtalyan halkı hem de direnişçiler için büyük bir zafer ve faşizmin çöküşünün önemli bir kilometre taşı oldu.

 

Kurbanların Dokunaklı Hikayeleri

Fosse Ardeatine’de yaşamını yitirenler arasında, direnişin kahramanı olan iki kadının hikayesi özellikle dikkat çekiyor.

 

Clara Pirani adlı öğretmen, Yahudi topluluğunun önde gelen üyelerindendi. Nazi işgali sırasında, Yahudi olduğu için ailesiyle birlikte saklanmaya çalışırken yakalanarak Fosse Ardeatine kurbanları arasına katıldı. Clara’nın hayatı, Nazi işgaline karşı gösterdiği sessiz direnişin sembolü olarak görülmektedir ve yalnızca Yahudi topluluğunun yaşadığı acıları değil, aynı zamanda Nazi rejiminin acımasızlığı karşısında gösterilen cesareti de temsil eder.

 

Bir diğer dokunaklı hikâye ise Elena Angelini’ye aittir. Angelini, faşist rejime karşı aktif olarak savaşan İtalyan Komünist Direniş Hareketi’ne üyeydi. Birçok riskli operasyona katılan Angelini, Nazi güçlerine karşı gösterdiği cesaretle tanınıyordu. Ancak misilleme operasyonu kapsamında yakalanan Angelini, Fosse Ardeatine’de katledilenler arasında yer aldı. Angelini’nin hikayesi, İtalya’da faşizme karşı mücadele eden kadınların sergilediği fedakarlıkları ve direnişteki önemli rollerini gözler önüne serer.

 

Katliamın Tarihsel Anlamı ve Günümüzdeki Yansımaları

Fosse Ardeatine Katliamı, Nazi Almanyası’nın işgal altındaki ülkelerdeki misilleme politikalarının simgesi haline geldi. Olay, savaş sonrası dönemde Nazi suçlarına karşı hesaplaşmada önemli bir rol oynadı ve failler savaş suçları mahkemelerinde yargılandı. Herbert Kappler, bu katliamı planlayan Alman komutan olarak yargılandı ve mahkûm edildi. Ancak adaletin yerini bulması, kurbanların acılarını hafifletmedi.

 

Bu trajik olay, İtalyan direnişinin ve faşizme karşı mücadelenin bir sembolü olarak görülmektedir. Fosse Ardeatine mağaraları, bugün bir anıt mezar ve müze olarak korunmakta ve bu korkunç katliamın kurbanları, her yıl yüksek rütbeli devlet temsilcilerinin de katıldığı törenlerle anılmaktadır. Anıt, 335 kurbanın isimlerinin kazındığı duvarlar ve her birinin anısına yapılan sade bir mezar alanını içermektedir. 

 

Fosse Ardeatine Anıt Mezarını ziyaret edenler, Nazi işgali altında İtalyan direnişçilerine ve masum sivillere yönelik gerçekleştirilen bu acımasız katliamın izlerini görebilir ve Roma’nın yakın tarihi açısından bir dönüm noktasını hakkında bilgi edinebilirler. Roma’nın Nazi işgali altındaki zor yılları ve halkın faşizme karşı sergilediği direnişi anlatan hikayeler eşliğinde, Roma’nın yalnızca kültürel ve sanatsal bir merkez değil, aynı zamanda insan hakları ve özgürlük mücadelesinde bir sembol haline geldiğini öğrenirler.

 

Roma halkının İkinci Dünya Savaşı yıllarında işgale ve baskıya karşı hayata geçirdiği dayanışma ruhu, bugün Roma mahallelerinde gözlemlenen karakteristik özellikleri de anlamlı kılmaktadır. Nitekim İtalyan direnişçilerinin en yoğun olarak faaliyet gösterdikleri bölgeler, bugün de aynı şekilde ‘alternatif’ bir kimlik taşıyan semtlerle örtüşmekte ve Romalıların kolektif hafızasının toplumsal yansımalarını gözler önüne sermektedir. Direniş ve özgürlük mücadelesinden asla vazgeçmeyen İtalyan halkı, bu acı olayı yalnızca Roma’nın değil, tüm insanlığın trajedisi olarak hatırlamaya ve hatırlatmaya devam etmektedir.